Muzischdenken.wordpress.com
michael van hoogenhuyze, kunsthistoricus, leraar, schrijver en muzikant
Langs de kunstroute Leiden 2022
over het werk van Fenny van de Wal. Marije Mommers, Marlies van Boekel, Hans de Bruijn en een korte verwijzing naar Marijke Gerritsma en Christiaan van Tol
Schilderijen van Fenny van de Wal, werk tussen landschap en fragment.
Met haar schilderijenserie ‘Silverdale’ zet Fenny haar manier van werken van de afgelopen jaren
voort. Die werkwijze is de moeite waard om te beschrijven. Op het eerste gezicht lijkt het er op
dat haar werk eenvoudig is te karakteriseren. Forse schilderijen, landschappen, vooral oevers van
sloten en beken, maar net zó vrij geschilderd dat de expressie belangrijker is dan de gelijkenis.
Haar werk is meteen herkenbaar als werk van Fenny. Het zijn niet zo maar landschappen. Zo lijkt
elk schilderij een fragment te zijn van een stuk natuur. Zo’n fragment heeft meestal de schaal van
een object, grote planten, een tak of een verzameling graspollen. Het ligt voor de hand om ze
landschappen te noemen, maar de schaal van de getoonde elementen is kleiner, valt samen met
die van het schilderij.
Vóór dat Fenny op een groot doek aan de slag gaat, is er al heel wat aan vooraf gegaan. De
eerste aanleiding voor een schilderij moet gevonden worden in een fragment dat ze werkelijk heeft
gezien. Fenny trekt er niet op uit met een camera om in een groot aantal foto’s een geschikt
motief te vinden. De motieven lijken zich eerder aan haar op te dringen dan dat ze die zoekt. En
aan één motief heeft ze vaak voor langere tijd genoeg. Ze ziet een interessant fragment en maakt
daarvan een paar foto’s, drie of vier. Die foto’s bekijkt ze thuis aandachtig en zoekt er dan
interessante details in. Het kunnen stukjes zijn van twee vierkante centimeter. Die details gebruikt
ze om een schets te maken op papier. Als die schets goed uitpakt worden de kleuren onderzocht
op kleine schilderijtjes. Pas daarna kan een begin gemaakt worden met een groot doek. Aan een
groot schilderij is dus heel veel werk vooraf gegaan. Dat is vooral herkenbaar aan het feit dat elk
schilderij van Fenny gerealiseerd is met de opperste concentratie. De lange voorbereiding van elk
schilderij maakt het mogelijk de nodige spanning in het werk te behouden. Elk werk is een unieke
gebeurtenis. Het begon met een incident, het zien van een fragment in de natuur. Door de
schilderijen te noemen naar de locatie van de eerste foto’s, blijft de relatie met een fragment uit de
werkelijkheid manifest en bewust benadrukt. Maar uiteindelijk is dat fragment opgeblazen tot een
landschap op groot formaat; het gefotografeerde motief is niet of nauwelijks te herkennen. Zo’n
schilderij is het resultaat van een lange zoektocht waarbij de nodige ontdekkingen en doorbraken
nodig zijn. Constant in het werk is de kijkrichting. De wereld wordt enigszins van boven bekeken.
Meestal is er geen horizon te zien. Toch geven de schilderijen een gevoel van ruimtelijkheid.
De laatste jaren zijn haar schilderijen dramatischer geworden. Donkere en lichte passages of
delen met totaal verschillende kleurstelling gaan met elkaar in dialoog of vormen een conflict. Die
landschappen kunnen daarmee dreigend en geheimzinnig worden.
Het werk van Fenny is een ode aan het olieverfschilderij. Transparantie, spiegeling, relief,
verschillende penseelstreken maken het mogelijk aan de hand van de schilderijen de wereld te
zien als een spel van licht en transparantie. De schilderijen blijven herkenbaar als werk van Fenny
van de Wal, ook al variëren ze van lyrisch tot dramatisch. Bovenal bieden ze de mogelijkheid om
te genieten van pure schilderkunst.
Michael van Hoogenhuyze
2020
Fenny van de Wal is gespecialiseerd in landschapschilderkunst. Zij heeft prachtige, kleine, dikke schilderijtjes en grote, brede formaten. Het zijn zonder uitzondering ruimtes in de ongerepte natuur, met een verre blik op de einder.
De schilderijen van Fenny van de Wal betreffen dus het landschap. En dan alleen een vorm van uitgepuurd landschap. De schilderijen zijn zonder uitzondering vrijwel lege vergezichten, breed ruimtelijk in een weidse blik. De wijze van schilderen is effectief, namelijk in de transparantie en schraperigheid, hard en zacht gaan smeuïg langs elkaar heen in verflagen. Het onderwerp, misschien beter het verbeelde, het opgeroepene is bijvoorbeeld een plas. Het licht is flets, heiig, maar het beeld is scherp. Dat wil zeggen twijfelloos.
Het schilderij is een rivierbocht, soms een meer. Of een harde streep bergen aan de einder. Maar nergens mensen, geen dieren, geen cultuur, er is nauwelijks meer dan de suggestieve ruimte, er zijn geen uitgewerkte details. Het is allemaal ijl, transparant en met een weloverwogen spanning. Fenny van de Wal ervaart het landschap als levend. Het levende landschap heeft een herinnering, het draagt de sporen van verleden.
Het landschap is dus mentaal. Mogelijk is het werk van Fenny van de Wal zelfs als verinnerlijkt landschap op te vatten. Het is levend, vol van herinnering. Het is
niet geschilderd als een momentopname, maar als een gevoel.
Haar wijze van schilderen is dan ook geen nabootsing, maar herervaren.
Het landschap is nu uiterst summier gehouden, waarschijnlijk om het generale ervan te benadrukken. De verfpartijen zijn vaak bewerkelijk. De olie gaat in lagen over elkaar heen, gevoelig aangebracht en zoekend. Vaak met het mes. Maar zonder aarzeling. Het is de opvatting van schilderen als een daad, na weloverwogen keuzes. Schilderijen moeten groeien, het gaat soms stug en traag. Voor het schilderen is een rust nodig, orde en geduld.
De ruimte die Fenny creëert is een schilderkunstige ruimte, die refereert naar een reële of tastbare ruimte. Maar niet een op een, want het is alsof Fenny van de Wal meer ruimte oproept dan dat er wezenlijk is. Dat zou het gevolg kunnen zijn van het feit dat zij vanaf reproductie werkt, soms naar gedeeltelijk zelf gefotografeerde studies of andere afbeeldingen. Ik geloof eerder dat het komt doordat zij niet schildert in de natuur, maar naar de spirit van de natuur, in de samenhang van elementen als wind, water en rietkragen. De ijle lucht boven keiharde rotswanden. Het onderwerp is niet zozeer geïdealiseerd als wel doorvoeld. Niet vaag, want de plekken worden intensief bezocht en bestudeerd. Er zijn schetsen en fotostudies.
Oorspronkelijk ontstonden schilderijen in relatie met de directe omgeving van haar ouderlijk huis. Vanuit een logica, want hier is de herinnering het sterkst verbonden met de eigen identiteit. Het is het vaderland en de moederschoot. Opmerkelijk genoeg is enige jaren geleden dit landschap van Fenny’s jeugd door het Waterschap geadopteerd en heeft het dus een beschermde status gekregen. De Vecht wordt nu opnieuw in oude lussen teruggevoerd. Het rivierlandschap wordt ‘hersteld’, maar in de ogen van Fenny is dat fixeren een absurditeit. Haar landschapsbeleving heeft juist die transformatie, voortdurend en vanzelfsprekend, als inspiratiebron. Maar het feit dat haar vaderland tot beschermd landschap is verheven bevestigt wel het bijzondere en ook het mysterieuze van haar jeugdervaringen in dat landschap. Het mysterieuze is de machtige, innerlijke stem van de natuur, die doorklinkt in haar werk, de blik van de vogelvlucht over immense weidsheid.
Copyright Allart Lakke, juli-augustus-september 2008.